پروژه طرح مكانیزه سد شهید یعقوبی

پروژه طرح مكانیزه سد شهید یعقوبی

مقدمه:

همانطور كه می دانیم جمعیت جهان رو به رشد می باشد و نیاز به مواد غذایی و سایر نیازمندی های زندگی كه به نحوی با محصولات كشاورزی وابستگی دارند افزایش یافته است. طبق آمارهای صندوق جمعیت سازمان ملل متحد تا پایان سال 2050 میلادی جمعیت جهان به 10 میلیارد نفر خواهد رسید و با توجه به این فرایند رشد جمعیت جهان تأمین نیازهای غذایی این جمعیت جز با تكیه بر روش های پیشرفته كشاورزی و كشاورزی دقیق حاصل نمی گردد. به همین دلیل می باید پارامتر های افزایش و توسعه تولیدات كشاورزی را مورد بررسی قرار داد تا بتوان با بهره وری از كلیه مكانات ، سطح تولید را بالا برد.

امروزه كشوارهای صنعتی دنیا ، مانند امریكا از كلیه روشهای جدید در زمینه كشاورزی نظیر سیستم مكان یابی جهانی GPS  و سایر تكنولوژی های ماهواره ای كاشت محصولات كشاورزی میزان بهره وری از زمین های كشاورزی را به حداكثر ممكن رسانده اند. و در این بین چنانچه كشورهای توسعه نیافته و جهان سوم همانند ایران خود را به این تكنیك های جدید روز مجهز نسازند دچار مشكلات عدیده ای خواهند شد.

یكی از عوامل تولید بیشتر محصولات كشاورزی ازدیاد سطح زیر كشت است این عامل با تسطیح اراضی ناهموار ، احیای زمین های بایر ، احداث و ساخت سد ، آبگیر ها و اجرای طرحهای آبخیز داری برای ذخیره سازی نزولات جوی می تواند تا حدود زیادی در تولید محصولات زراعی و دامی موثر باشد. و این كار جز با كاربرد ماشین های كشاورزی میسر نخواهد بود.

در هر صورت توجه به مقوله كشاورزی و مكانیزاسیون كشاورزی می تواند ما را در شكوفایی بیشتر تولیدات كشاورزی كمك نماید كه امید است در آینده نزدیك مسئولان امر كشاورزی به اهمیت آن پی برند.

پروژه حاضر طرح مكانیزه سد شهید یعقوبی است كه جه دستیابی به تولید بیشتر و تامین نیازهای غذایی منطقه تهیه شده است. این پروژه بر اساس روش های جدید تولید و بهره گیری از مكانیزاسیون و مدیریت كشاورزی و تحلیل های مهندسی می باشد.

در این پروژه اقلیم شناسی منطقه وضعیت آب و هوایی الگوی كشت جدول زمانی و ماشین های كشاورزی و در نهایت محاسبه هزینه های مختلف طرح مورد بررسی قرار گرفته است.

جا دارد كه در اینجا از زحمات راهنمایی های جناب آقای دکتر عاقل استاد محترم درس مكانیزاسیون كشاورزی تشكر و قدردانی گردد. در پایان امید داریم كه پروژه حاضر بتواند تا حدودی پاسخگوی مشكلات كشاورزی منطقه باشد. تنظیم كنندگان این طرح از راهنمایی تمامی دانشجویان و صاحب نظران امر ماشین های كشاورزی استقبال می كنند.

متشكریم

زمستان 82

آرش انیسی ، احسان عالیخانی ، ابوذر نظافتی

فصل اول اقلیم شناسی منطقه

موقعیت جغرافیایی و راه دسترسی به محل اراضی

اراضی مورد مطالعه و محدوده اجرای پروژه سد شهید یعقوبی در ناحیه مركزی استان خراسان و در جنوب شرقی شهرستان تربت حیدریه قرار دارد. اراضی تحت پوشش شبكه آبیاری در مختصات جغرافیایی 35 درجه و 5 دقیقه تا 35 درجه و 10 دقیقه عرض شمالی و 59 درجه و 15 دقیقه تا 59 درجه و 28 دقیقه طول جغرافیایی شرقی دارد و ارتفاع متوسط اراضی از سطح دریا حدود 1150 متر است.

روستاهای ملك آباد ، احمد آباد ، محمد آباد ، كت ، مسنگان ، باسفر و عباس آباد-فراموشان در داخل اراضی پایاب سد قرار داشته و جزء روستاهای حقابه بر رودخانه می باشند.

در نقشه شماره 1 موقعیت كلی اراضی و شبكه آبیاری نسبت به محل سد و شهر تربت حیدریه نشان داده شده است. اراضی كشاورزی محدوده مطالعاتی ، در دو طرف مسیر طبیعی رودخانه كال سالار قرار دارند و دارای شیب جانبی به سمت این رودخانه می باشند. همچنین شیب عمومی منطقه حدود 13 در هزار بوده و جهت كلی آن شمالی جنوبی است.

شرایط اقلیمی منطقه طرح:

بطور كلی رشد و عملكرد محصولات زراعی گیاهان خودرو در یك منطقه تابعی از كلیه خواص محیطی و اثر متقابل آنها می باشد. بنابر این خصوصیات جوی به شدت بر نوع موجودات زنده اعم از گیاهان و جانواران كه می توانند در آن منطقه رشد نمایند تأثیر می گذارند. اقلیم و مجموعه عوامل محیطی در تعینن گونه و ارقام زراعی مناسب كشت هر منطقه و نیز در تعیین عملكرد حاصل از گیاهان نقش مهمی را بر عهد دارد. از مهمترین این عوامل می توان به درجه حرارت و میزان نوسانات آن در طی دوره رشد ، آب موجود در محیط رشد گیاه و رطوبت موجود در محیط رشد ریشه گیاه اشاره نمود.

ذیلاً به مهمترین عوامل اقلیمی در محل اراضی بطور مختصر اشاره شده است:

-         درجه حرارت:

با توجه به بررسی های انجام شده متوسط درجه حرارت سالانه در محل اراضی در حدود 5/15 درجه سانتی گراد است. متوسط درجه حرارت در طول دوره بارندگی منطقه حدود 9 درجه سانتی گراد و در طول دوره فصل زراعی حدود 19 درجه سانتی گراد برآورد شده است.

در بین ماههای مختلف سال دی ماه با متوسط 2/3 درجه سانتی گراد و تیر ماه با متوسط درجه حرارت 8/27 درجه سانتی گراد به ترتیب سرد ترین و گرمترین ماههای سال هستند.

بدین ترتیب می توان مشاهده كرد كه فصل مرطوب منطقه با كاهش درجه حرارت همراه بوده و فصل زراعی خشك است. ازاینرو كشت و كار گیاهان زراعی تابستانه بدون آبیاری عملاً ناممكن است.

تعداد روزهای یخبندان در طول سال حدود 95 روز می باشد كه از اواخر آبان شروع شده و در حدود اواخر اسفند پایان می یابد بیشترین تعداد روزهای یخبندان در دی ماه مشاهده شده است. با توجه به این مطالب شروع فصل زراعی هر دوره آبیاری را می توان از اواخر اسفند ماه در نظر گرفت.

-         رطوبت نسبی:

میانگین رطوبت نسبی سالانه بر اساس اطلاعات موجود ایستگاه ملك آباد حدود 50 درصد برآورد شده است. دوره مرطوب سال از حدود مهر ماه تا اواخر فروردین ماه ادامه دارد. در این دوره متوسط رطوبت نسبی ماهانه بین 60 تا 70 درصد می باشد. در ماههای خشك سال متوسط رطوبت نسبی حدود 40 تا 50 درصد است. متوسط حداكثر رطوبت نسبی ماهانه حدود 80 درصد و متوسط حداقل رطوبت حدود 30 درصد می باشد.

-         سرعت وزش باد:

حركت هوا یا وزش باد از جنبه های مختلف تنش مكانیكی بر بافت های نگهدارنده و استحكامی گیاه و همچنین تغییر میكروكلیمای سطح اندام سبزینه دار كه محل خروج بخار آب از گیاه می باشند اهمیت دارد. نوع اول كه غالباً در سرعت های زیاد باد اتفاق می افتد باعث شكنندگی ساقه ، ورس ، ریزش دانه و اندامهای اقتصادی گیاه و در نهایت موجب از بین رفتن گیاه می شود. تاثیر نوع دوم وزش باد باعث افزایش نیاز آبی گیاه می شود. بنحوی كه در محاسبه تبخیر و تعرق پتانسیل نیز دخالت داده می شود.

بطور كلی جهت جریان باد غالب در منطقه تربت حیدریه در ماههای نوامبر و دسامبر ، جنوبی و در ماه فوریه شمالی و در بقیه ماههای سال ، شمال شرقی می باشد. قسمت اعظم باد در فصول بهار و تابستان می وزد و در فصل پائیز و زمستان درصد بادهای آرام زیاد می باشد. برای تعیین سرعت باد از آمار ایستگاه تربت حیدریه استفاده شده كه نتایج بشرح جدول 1 می باشد. با توجه به جدول سرعت متوسط سالانه وزش باد در منطقه برابر 9/1 متر در ثانیه است كه در ماههای مختلف سال تغییر زیادی در آن مشاهده نمی شود.

-         بارندگی:

بهترین عاملی كه بطور مستقیم در تامین نیاز آبی گیاهان دخالت دارد بارندگی می باشد نزولات جوی در محل اراضی كشاورزی عمدتاً شامل باران است. اراضی پایاب رودخانه كال سالار و سد شهید یعقوبی دارای اقلیم خشك و سرد می باشد. زمستان های نسبتاً سرد و همراه با بارندگی و تابستان های گرم و خشك از خصوصیات بارز اقلیمی این منطقه است. متوسط بارندگی سالانه در اراضی دشت حدود 260 میلی متر در سال برآورد شده است كه بخش اعظم آن در زمستان نازل می شود.

سهم بارش زمستانه از كل سال در این منطقه كمی بیش از 50 درصد است و حدود 45 درصد از بارندگی نیز در فصول پاییز و بهار روی می دهد. فصل بارندگی و مرطوب منطقه از حدود اواخر آبانماه شروع شده و در اوایل خرداد ماه بارندگی پایان می یابد. مقدار بارندگی در فصل تابستان بسیار ناچیز است. دوره بارندگی منطقه همزمان با كاهش نسبتاً زیاد درجه حرارت است كه عملاً عملیات زراعی را متوقف كرده و رشد گیاهان را با مشكل مواجه می سازد.

به این دلیل می توان گفت كه بارش های جوی در منطقه بجز در مورد غلات و مراحل اولیه رشد برخی گیاهان صیفی نقش عمده ای در تامین آب مورد نیاز گیاهان ایفا نمی كند.

-         تبخیر و تعرق:

متوسط مقدار سالانه تبخیر و تعرق پتانسیل در اراضی دشت معادل 1523 میلی متر برآورد گردیده است. مقدار ماهانه تبخیر و تعرق پتانسیل بین حداقل 35 میلی متر در ماه آذر تا حداكثر 242 میلی متر در ماه تیر متغیر است. در جدول 1 خلاصه پارامتر های اقلیمی منطقه بر اساس داده های ایستگاه ملك آباد تربت حیدریه فهرست و ارائه شده است.

-         ساعت آفتابی:

با توجه به اینكه خورشید منبع اصلی انرژی جهت انجام كلیه اعمال حیاتی می باشد این عامل از لحاظ تولید مواد گیاهی مهمترین نقش را در ادامه حیات دارد. در واقع كشاورزی و مدیریتی كه برای تولید محصولات زراعی اعمال می گردد در راستای استفاده بهتر و بیشتر از این انرژی است.

وجود نور با شدت زیاد در عرض های جغرافیایی مناطق مختلف ایران و از جمله محدوده مورد مطالعه سد شهید یعقوبی ضرورت تامین مورد نیاز برای رشد تولید گیاهان است كه در حال حاضر محدود كننده بر این عامل رشدی در منطقه می باشد. شكل 2 تغییرات ساعت آفتابی واقعی به حداكثر ساعت آفتابی ممكنه () را در عرض جغرافیایی منطقه را نشان می دهد.

فصل 2-بررسی شرایط انسانی و كشاورزی موجود در منطقه

بررسی روند رشد جمعیت در محدوده سد شهید یعقوبی

چنانچه می دانیم پیش بینی جمعیت شهری و روستایی در شرایط متحول كنونی امری بس دشوار است. زیرا از یك سو فقر اطلاعات اماری از اوضاع اقتصادی اجتماعی ، مهاجرت ها و وقایع حیاتی (موالید و مرگ و میر) شناخت آماری وضع موجود را دشوار نموده و از سوی دیگر روند گذشته جمعیت دچار تغییرات اساسی شده است. لذا در برسی حاضر سعی شده كه آمار كارشناسانه بر مبنای شناخت پتانسیل های رشد اقتصادی اجتماعی شهر و روستا در مناطق مورد مطالعه جمعیت آینده ، پیش بینی گردد.

جمعیت شهر تربت حیدریه در سالهای 55-54-1335 و همچنین سال 1360 بشرح جدول شماره 3 می باشد. آخرین آمار دریافت شده از بانك استان جمعیت شهر تربت حیدریه را در سال 1363 حدود 67242 نفر نشان می دهد ولذا نرخ رشد در فاصله سال های 1355 تا 1363 نزدیك 67/5 درصد بوده است. بطوریكه ملاحظه می گردد افزایش جمعیت شهر تربت حیدریه در سال های اخیر از روند بالایی برخوردار بوده است.

 كه از جمله مهمترین دلائل آن را می توان فقر شدید و عدم سرمایه گذاری در فعالیت های اشتغال زا و كمبود آن در مناطق روستایی و گسترش بسیاری از رشته های شغلی كاذب (دست فروشی و …) در مناطق شهری (نزدیك تر ین آن تربت حیدریه می باشد) نام برد.

پیش بینی جمعیت شهر تربت حیدریه:

پیش بینی جمعیت شهر تربت حیدریه در حالتی كه دولت در انجام برنامه های توسعه و عمران روستایی با موفقیت همراه بوده و امكانات بهداشتی ، خدماتی و آموزشی روستاها متناسب با افزایش جمعیت روستایی توسعه یابد و از طرفی هماهنگ با این وضع نرخ رشد جمعیت و توسعه امكانات شهری از روند آهسته و ملایمی برخوردار باشد تا سال 1383 در مقاطع زمانی 5 ساله به شرح جدول شماره 4 نشان داده شده است.

جمعیت روستایی منطقه تربت حیدریه

بررسی های اولیه روی جمعیت كل كشور نشان می دهد كه بمدت 20 سال (1335 تا 1355) جمعیت روستایی از 69 درصد در سال 1335 به 53 درصد در سال 1355 تقلیل پیدا كرده است. كه بنظر می رسد این روند در سالهای پس از پیروزی انقلاب هماهنگ با تحولات ناشی از آن سریعتر شده ، بنحویكه در بسیاری از استانها جمعیت شهری بر روستایی فزونی یافته است.

استان خراسان از این تحول دور نمانده ، بطوریكه جمعیت روستایی آن از 2/71% در سال 1345 به 9/61% در سال 1355 تقلیل یافته است.

از آنجائیكه فقر و محرومیت شدید روستاها از یكطرف و جاذبه های جمعیتی شهر ها از طرف دیگر از انگیزه های اصلی مهاجرت روستائیان می باشد ، چنین تصور می شود كه روند فوق همچنان ادامه یابد. بدیهی است چنین وضعی بر كلیه روستاهای استان حاكم نمی باشد ، به نحوی كه تعدد اندكی از روستا ها با توجه به برتری نسبی وضع آب و خاك نه تنها مهاجر فرست نبوده بلكه تحت تاثیر عوامل خاصی حكایت از مهاجر پذیری مختصری می نماید.

از این جمله اند تعددی از روستاهای مناطق مورد مطالعه كه بعلت قرار گرفتن در مسیر رودخانه كال سالار و همچنین توسعه نسبی عمران روستایی در سال های اخیر بعضاً مهاجر پذیری اندكی داشته اند. محاسبات پیش بینی جمعیت روستایی با توجه به ملاحظات فوق ، پتانسیل های اقتصادی مناطق مورد مطالعه و روند گذشته مهاجرت انجام گرفته است.

 مضافاً بر اینكه بر طبق سیاست های كلی دولت در جهت توسعه و عمران مناطق روستایی (كه طبعاً موجب كاهش مهاجرت خواهد شد) دو فرض متفاوت در نظر گرفته شده است كه این مهندسین با توجه به آنچه كه در بالا ذكر شد فرض دوم را كه حاكی از جمعیت بیشتری است برای آینده جمعیت مناطق روستایی منطقی تر تشخیص می دهد (جدول شماره 5).

منابع آب موجود در منطقه:

جمع آوری داده های مربوط به منابع آب موجو سطحی و زیر زمینی اراضی واقع در محدوده طرح با هدف تعیین مقدار و زمان آب در دسترس زارعین انجام گرفته است. بدین منظور ابتدا اراضی حقابه بر واقع در محدوده طرح شناسایی شده و سپس بر اساس تقاضای تامین آب مازاد بر حقابه بری در روستاهای مذكور محدوده اراضی تحت پوشش شبكه انتخاب گردیده اند.